Cố đô Hoa Lư: Hướng đến danh mục Di sản Thế giới – Còn nhiều việc phải làm

Hội thảo có sự tham gia của nhiều nhà khoa học, chuyên gia về lịch sử, khảo cổ học, văn hóa, đại diện các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan song cũng mới chỉ đưa vấn đề để lập hồ sơ di sản, ngay cả tên gọi và tiêu chí đề cử cũng chưa được thống nhất. Xem ra, con đường hướng tới danh mục Di sản Thế giới của Cố đô Hoa Lư và Khu du lịch sinh thái (DLST) Tràng An vẫn còn nhiều việc phải làm.

Kinh đô Hoa Lư tồn tại 42 năm với 6 vị vua của 3 triều đại Đinh - Tiền Lê - Lý, bắt đầu từ năm 968, khi Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân, thu giang sơn về một mối, lên ngôi hoàng đế lập nên triều đại nhà Đinh, cho đến năm 1010, khi Lý Công Uẩn hạ chiếu dời đô từ Hoa Lư ra thành Đại La. Kinh đô Hoa Lư được xây dựng dựa trên địa thế hiểm trở, tận dụng điều kiện tự nhiên với các vách núi đá vôi và hệ thống sông ngòi làm thành quách, tạo thế phòng ngự vững chắc, phù hợp với bối cảnh lịch sử của buổi đầu lập nước, trải rộng trên diện tích hơn 300 ha thuộc các làng Yên Thượng, Yên Thành và Chi Phong, xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình ngày nay. Hơn 1.000 năm trôi qua, kinh thành xưa không còn, song trên mảnh đất này vẫn hiện hữu nhiều di tích gắn liền với ba triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý như: đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng; đền thờ Vua Lê Đại Hành; dấu tích thành Đông, thành Bắc, thành Dền, thành Nam… Nơi đây, các nhà khảo cổ học cũng đã phát hiện nhiều hiện vật ở thế kỷ X nằm trong lòng đất và tư liệu, hiện vật quý giá sau thế kỷ X như các văn bia, câu đối, đại tự và các di vật ở đình, đền, chùa, phủ… minh chứng cho trình độ phát triển về kiến trúc, nghệ thuật, kinh tế, văn hóa xã hội của dân tộc ta thời bấy giờ.

Tiếp giáp với Cố đô Hoa Lư, khu vực núi non, hang động Tràng An - xưa kia là thành trì nay được quy hoạch thành Khu DLST Tràng An với diện tích 2.168 ha, thuộc địa bàn 8 xã, phường của huyện Hoa Lư, Gia Viễn và thành phố Ninh Bình. Nơi đây có hệ thống núi đá vôi và hang động tự nhiên hết sức đa dạng, có tuổi từ 32 triệu năm đến 6.000 năm với 31 thung, 48 hang động xuyên thuỷ đã được phát hiện trong đó có những hang xuyên thủy dài khoảng 2.000m như hang Địa Linh, hang Sinh Dược, hang Mây…. Dưới chân các núi đá vôi, nhiều nơi còn có các hàm ếch, là dấu tích của biển. Chính vì vậy vùng núi đá vôi Hoa Lư còn được gọi là “Hạ Long trên cạn”.

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Nhật - Viện trưởng Viện Sử học “Hang động Tràng An xưa chính là hệ thống phòng thủ phía Nam của kinh thành Hoa Lư (còn gọi là thành Nam). Có thể quả quyết rằng không có khu DLST nào của nước ta đến thời điểm hiện nay như Khu Tràng An lại có Cố đô Hoa Lư làm điểm tựa cho sự phát triển bền vững. Chính Cố đô Hoa Lư đã tạo nên các giá trị lịch sử vô giá cho khu DLST này và chính nó sẽ góp phần không nhỏ để những giá trị vô giá đó trở thành sức mạnh vật chất”.

Ngày 29.4.2003, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt “Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Khu di tích lịch sử - văn hoá Cố đô Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình” theo Quyết định số 82/2003/QĐ-TTg, trong đó có mục tiêu: “Bảo vệ, phát hiện, làm sáng tỏ và phong phú thêm các giá trị vật thể và phi vật thể của Khu Di tích, tạo tiền đề đề nghị công nhận Cố đô Hoa Lư là Di sản Văn hoá thế giới”. Tuy nhiên, cho đến nay, Khu di tích lịch sử - văn hóa Cố đô Hoa Lư vẫn chưa được công nhận ở cấp quốc gia ngoại trừ một số di tích đơn lẻ ở khu vực này đã được công nhận.

Kết thúc cuộc Hội thảo nói trên, tên gọi chính thức của di sản và tiêu chí để lập hồ sơ đề nghị công nhận Cố đô Hoa Lư và Khu DLST Tràng An là Di sản Thế giới vẫn chưa được thống nhất. Có người còn gợi ý: hay là quay về tên cổ “Trường Yên” thay cho tên gọi “Tràng An”; có người đề nghị: mở rộng không gian di sản bao gồm cả Tam Cốc - Bích Động vì nhũ đá ở Tam Cốc - Bích Động đẹp hơn nhũ đá ở các hang động Tràng An; hoặc xây dựng đền thờ Vua Lý Thái Tổ ở Cố đô Hoa Lư… Song tựu trung lại, các nhà khoa học và chuyên gia cho rằng cần phải có kế hoạch, sự chuẩn bị có tính hệ thống, không vội vã xây dựng hồ sơ Di sản thế giới.

Ngay tại Hội thảo đã có một số ý kiến than phiền về việc những ngọn núi đá vôi dọc đường vào Khu DLST Tràng An bị khai thác nham nhở. Ngay cả việc cải tạo một số hang động, nạo hút bùn các luồng lạch để thuận tiện cho du khách tham quan cũng là điều tối kỵ. Có người đặt giả thiết: trong đống bùn được nạo hút kia biết đâu còn có di vật cổ? Mọi kế hoạch xây dựng, can thiệp vào môi trường như khơi sông, đào hồ, làm đường, phá đá, xây những công trình mới… cần có sự tính toán rất kỹ lưỡng của các nhà khoa học liên ngành. Ngoài ra, nếu chuyên gia nước ngoài thấy chúng ta can thiệp sâu, nếu không muốn nói là “thô bạo” vào môi trường tự nhiên thì họ sẽ chấm điểm âm khi xem xét công nhận di sản.

Ninh Bình hiện có 8 nhà máy xi măng, tình trạng khai thác đá vôi làm xi măng rất nhức nhối. Thời gian qua, tỉnh Ninh Bình thiên về đầu tư xây dựng Khu DLST Tràng An (với 4 khu chức năng: Khu trung tâm, Khu du lịch hang động, Khu núi chùa Bái Đính, Khu công viên văn hóa) mà chưa coi trọng công tác nghiên cứu, bảo tồn di sản thiên nhiên và văn hóa. Việc lựa chọn ưu tiên phát triển du lịch bền vững kết hợp bảo tồn thiên nhiên và di sản văn hóa hay phát triển công nghiệp theo kiểu “mì ăn liền” là việc mà lãnh đạo tỉnh Ninh Bình cần lựa chọn trước khi nghĩ đến một Di sản thế giới.